Tªn luËn ¸n: Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph©n bè theo sinh c¶nh vµ mèi quan hÖ sinh th¸i cña quÇn thÓ loµi bß tãt (Bos gaurus H. Smith, 1827) ë vên quèc gia C¸t Tiªn phôc vô cho qu¶n lý vµ b¶o tån.
T¸c gi¶: Ph¹m H÷u Kh¸nh
Chuyªn ngµnh: Kü thuËt l©m sinh. M· sè: 62 62 60 01
C¬ së ®µo t¹o: Trêng §¹i häc L©m nghiÖp, Hµ Néi.
I Môc ®Ých nghiªn cøu: i) X¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng vµ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn; ii) M« t¶ ®Æc ®iÓm c¸c d¹ng sinh c¶nh chÝnh vµ sù ph©n bè theo sinh c¶nh cña quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn; iii) T×m hiÓu c¸c mèi quan hÖ sinh th¸i cña quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn; iv) §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý vµ b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn.
II §èi tîng nghiªn cøu: loµi bß tãt ë VQG C¸t Tiªn. ®Æc ®iÓm ph©n bè theo c¸c sinh c¶nh cña bß tãt. c¸c mèi quan hÖ sinh th¸i cña bß tãt ë VQG C¸t Tiªn.
III C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra th«ng thêng nh pháng vÊn, ®iÒu tra theo tuyÕn, ®iÒu tra theo dÊu vÕt (dÊu ch©n, ph©n r¬i, vÕt bß tãt n»m) vµ quan s¸t trùc tiÕp. LËp c¸c « tiªu chuÈn ®Ó ®iÒu tra cÊu tróc rõng, vÏ tr¾c ®å, ®iÒu tra sinh khèi thøc ¨n. KÕ thõa c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sè lîng c¸ thÓ, giíi tÝnh b»ng c¸ch t¸ch c¸c ADN tõ c¸c mÉu ph©n sinh häc cña ViÖn Ch¨n nu«i (Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT). Ph©n ViÖn Khoa häc l©m nghiÖp Nam Bé (TPHCM) ph©n tÝch c¸c mÉu níc kho¸ng.
IV – C¸c kÕt qu¶ chÝnh:
1 – Sè lîng bß tãt ë VQG C¸t Tiªn kho¶ng 111 c¸ thÓ, bao gåm tû lÖ con non 18 c¸ thÓ (chiÕm 16%), con s¾p trëng thµnh 7 c¸ thÓ (6%), con trëng thµnh chiÕm ®a sè 86 c¸ thÓ (78%). MËt ®é cña quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn hiÖn nay lµ 0,18 c¸ thÓ/km2. Sè c¸ thÓ trung b×nh lµ 4,6 c¸ thÓ/®µn. Sè c¸ thÓ Ýt nhÊt lµ 2 c¸ thÓ/®µn. Sè c¸ thÓ nhiÒu nhÊt trong ®µn lµ 14 c¸ thÓ. Tû lÖ giíi tÝnh ®ùc/c¸i lµ ♂0,43: ♀0,56.
2 – C¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i phï hîp cho quÇn thÓ bß tãt lµ díi 400 m ASL, b»ng ph¼ng hoÆc dèc tho¶i, kh«ng cã ®¸ lé, cã s½n nguån thøc ¨n, gÇn nguån níc vµ muèi kho¸ng, ®îc b¶o vÖ an toµn. Thøc ¨n cña bß tãt ®· x¸c ®Þnh gåm 157 loµi, thuéc 49 hä, trong ®ã hä Cá (Poaceae) chiÕm ®a sè víi 53 loµi (33,76%). Kh¶ n¨ng cung cÊp thøc ¨n trong c¸c sinh c¶nh lµ sinh c¶nh tr¶ng cá, cao nhÊt ë Bµu Rau Muèng 1 lµ 7.295,9 kg/ha. Ph¸t hiÖn 37 ®iÓm muèi kho¸ng tù nhiªn. Dùa vµo hµm lîng can xi, ®Ó chia c¸c ®iÓm muèi kho¸ng lµm 3 nhãm: Nhãm I, Ca2+ ®¹t trªn 10 mg/l. Nhãm II, Ca2+ ®¹t tõ 6 mg/l ®Õn 10 mg/l; Nhãm III, Ca2+ ®¹t díi 6 mg/l.
Trong ph¹m vi VQG C¸t Tiªn, diÖn tÝch c tró cña bß tãt lµ 620,29 km2, chiÕm 86,93% diÖn tÝch cña VQG C¸t Tiªn. XÐt trªn ph¹m vi gi÷a khu Nam C¸t Tiªn vµ T©y C¸t Tiªn (VQG C¸t Tiªn) víi c¸c diÖn tÝch rõng tù nhiªn ë vïng ®Öm gåm khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ di tÝch VÜnh Cöu vµ tØnh B×nh Phíc, kÝch thíc vïng sèng cña bß tãt lµ 882 km2.
Sinh c¶nh thÝch hîp cho c¸c tËp tÝnh ho¹t ®éng cña bß tãt ë VQG C¸t Tiªn lµ sinh c¶nh rõng b¸n thêng xanh, rõng hçn giao gç tre, rõng tre nøa thuÇn loµi vµ tr¶ng cá. Sinh c¶nh tèi u cña bß tãt lµ khu vùc Bµu SÊu vµ c¸c bµu l©n cËn héi tô ®îc c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ x· héi, cã tÇn sè bß tãt xuÊt hiÖn cao nhÊt.
3 – Mèi quan hÖ sinh th¸i gi÷a bß tãt víi c¸c c¸ thÓ cïng loµi, víi c¸c loµi thó mãng guèc kh¸c lµ mèi quan hÖ th©n thiÖn, t¬ng hç vµ mËt thiÕt víi nhau. Sù c¹nh tranh vÒ kh«ng gian sèng gi÷a c¸c loµi kh«ng râ nÐt.
4 – HiÖn nay t×nh tr¹ng b¶o tån loµi bß tãt vµ c¸c sinh c¶nh cña bß tãt ë VQG C¸t Tiªn ®ang ®øng tríc nhiÒu nguy c¬ ®e däa. LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 8 gi¶i ph¸p chñ yÕu ë VQG C¸t Tiªn: i) T¨ng cêng luËt ph¸p vµ thÓ chÕ; ii) Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng; iii) X¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a VQG C¸t Tiªn râ rµng trªn b¶n ®å vµ thùc ®Þa, iv) T¨ng cêng c¸c ho¹t ®éng tuÇn tra; v) §iÒu tra vµ gi¸m s¸t quÇn thÓ bß tãt; vi) C¶i t¹o sinh c¶nh; vii) T¨ng cêng sù tham gia cña céng ®ång; vµ viii) T¨ng cêng hîp t¸c quèc tÕ.
C¸c gi¶i ph¸p nµy hy väng sÏ gãp phÇn lµm gi¶m c¸c nguy c¬ x©m h¹i ®Õn loµi vµ sinh c¶nh cña bß tãt vµ lµm t¨ng sè lîng c¸ thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn trong thêi gian tíi./.
Ngêi híng dÉn T¸c gi¶ luËn ¸n
PGS. TS. Lª Xu©n C¶nh Ph¹m H÷u Kh¸nh